Yumurtalık ilçesinin kuruluşu ilçe merkezi İskenderun Körfezinin kuzeyinde M.Ö. 4. Yüzyılın son çeyreğinde Büyük İskender'in Pers İmparatoru Dara’yı bugünkü İskenderun ile Dörtyol arasında kalan ovada mağlup etmesinden sonra İskenderin halefleri olan Makedonyalı komutanlar tarafından bir liman şehri olarak kurulmuştur. Kente eski Yunancada keçi anlamına gelen Aıks sözcüğünden türetilmiş Aigeai adının verilmesinin sebebi ise Büyük İskender’in Dara’dan bu bölgeyi aldığı savaşta Pers ordularının üzerlerine yürürken keçilerin boynuzlarına bağladığı meşalelerle büyük bir ordunun saldırdığı izlenimini vererek Persleri buradan kaçırması sonucu olduğu bir efsane olarak İskender dönemindeki tarih yazarlarınca anlatılmaktadır.

İlçede Bulunan Eserler, Ayas Sur ve Kalesi (ASUR), Süleyman Kulesi, Markopolo İskelesi ve Kız (Atlas) Kalesi bulunmaktadır.

Süleyman Kule; Osmanlı hükümdarı Kanuni Sultan Süleyman zamanında yaptırıldığı için padişahın adını almıştır. Ana gövdesinden kat kat yükselen kule denizden gelebilecek saldırıyı erken haber alabilmek için yapılmıştır. Kule içerisinde dar gözlem pencereleri bulunmaktadır. Askeri amaçlarda kullanılmak için yapıldığından "silahlı Ayas kulesi" olarak bilinmektedir. 1536 yılında inşa edildiği tahmin edilmektedir.

Ayas Sur ve Kalesi; Ortaçağdan yapılan, 7. Ve 10. Yüzyıllar arasında Araplar ve Bizanslılarla olan savaşta tamamen tahrip olan kent 11. Yüzyıldan itibaren Ayas adıyla piskoposluk merkezi olmuştur. Bu dönemde ünlü bir ticaret limanı olma özelliğini sürdüren Ayasta biri karada biride limandaki ada olmak üzere iki kale inşa edilmiştir. 1266 yılından 1337 yılına kadar defalarca memlukluların saldırısına uğramış ve tahrip edilmiştir. Sıkça yıkılıp yeniden düzenlenmiştir. Kız Kalesi (Atlas); Ayas limanına yanaşan gemilere ek hizmet binası olarak tasarlanmıştır. İtalyan mimarisi ile inşa edilmiştir. Kalenin içersinde ki salonlar ve odalarda yapılan araştırmalar sonucunda bu kalenin bir gümrük kontrol merkezi ve zahire, su sarnıcı, silah ve önemli bürokratik işlemlerin yürütüldüğü bir yer olduğu tahmin edilmektedir.

Markopolo İskelesi; Markopolonun 1269 yılında Ayas’ı ilk ziyaret ettiğinde geldiği iskeledir. Son 60 yıla kadar tahıl ticaretinin yapıldığı işlek bir limandı. Roma döneminde inşa edilmiş olup Bizans ve Osmanlı döneminde restore edilerek aynı amaçla kullanılmaya devam edilmiştir

YUMURTALIK TARİHİ

Hititlerin Kiziwatna ve Arzawa Krallıklarının kurulduğu Coğrafya  içinde Persliler Devrinde; Mellos Körfezi kıyısında, Liman merkezi  olarak kurulan Mella yanında Bizanslılar Devrinde,‘Cestanbol’Liman şehri kurulmuştur.Şehir girişinde yaptırılan; Kale ve Liman Kulesi kalıntıları günümüze kadar gelmiştir.

Ermeni Krallığına Bağlı Lajazzo(Ayas) 1261’de Venediklere kiraya verilmiştir. 1268 yılında Memlüklerin eline geçen Bölge,Kaza-ı Ayas Arap Vilayeti  üzerin den Halep Beyliğine bağlandı. 1517 yılında Osmanlının eline geçen Bölge Osmanlı Devletinin Doğuakdeniz yapılanmasında; Üzeyr(Payas) Merkezli Kınık Maa Üzeyr Sancağına bağlandı.1608-1800 Yıllarında, Ayas-Ceyhan Arasında var olan,Berendi Kazası yerleşimleri Yumurtalık sınırları içinde kalmıştır. Cumhuriyet Devrinde Nahiye Merkezi Ayas’tan,Yumurtalığa taşındı.1933’de Nahiye olan Yumurtalık,1959‘da Adana İlinin İlçesi oldu.

YUMURTALIK TARİHİ KRONOLOJİSİ

M.Ö 3000  Kiziwatna Krallığı/Hitit İmparatorluğu
M.Ö 2000 ArzawaKrallığı/Hitit İmparatorluğu
M.Ö 1200 Mitanni/Asurlular
M.Ö 713 Asurlular Dönemi
M.Ö 663 Klikya Krallığı Dönemi
M.Ö 642 Babilliler Dönemi
M.Ö 621 Medler Dönemi
Mella M.Ö 543 (Mella Kalesi,Mella Ovası,Mellos Körfezi)Persliler Dönemi
Cestanbol M.Ö 333 Bizanslılar, Alaxandria Dönemi
Mella 260 Sasaniler, Şehinşah Dönemi
Castanbol 527 Bizanslılar, Justniaus Dönemi
750 Abbasiler, Ebu’l Abbas Dönemi
786 Abbasiler, Avasım Bölgesi, Harun-ül Reşit Dönemi
890  Abbasiler, Hamdaniler Emirliği Dönemi
964 Bizans (Nikephor Phokas+Nikeforas II Fokas )Dönemi
1084 Selç. Feth,Kutalmış Oğ. Adsız Bey(Kutalmış Oğ.Süleyman Şah.Dö.)
1097 Haçlı Seferleri
1100 Klikya Ermeni Prensliği(Baronluğu)
1197 Kilikya Ermeni Prensliği(Baronluk Krallığa Dönüşmüştür.)
1201 Cenovalılar(Kiraladı)
1218 Kilikya Ermeni Prensliği[Selçukluya Tabi (Key Kavus Dönemi)]
1243 Moğollar,İlhanlılar Devleti.
Lajazzo 1261 Venedikliler(Kiraladı) 
Kaza-ı Ayas 1268 Memlükler Dönemi
Kaza-ı Ayas 1352 Ramazanoğlu Beyliği 
Kaza-ı Ayas 1375 ArapVilayet’i(Memlüklü Devleti)
Kaza-ı Ayas 1378 Ramazanoğlu Beyliği
Kaza-ı Ayas 1517Arap Vilayeti/Osm.İmp.
Nahiye-i Ayas 1520 Payas(San.Mer.)Kınık Maa Üzeyr San./ArapVil.Osm Dev.
Nahiye-i Ayas 1522 Payas, Kınık Maa Üzeyr Sancağı/Adana Vilayeti 
Nahiye-i Ayas1866 Payas,İskele(San. Mer.)/Üzeyr Sancağı/Adana Eyaleti
Nahiye-i Ayas 1878 Payas, Yarpuz/ Üzeyr Sancağı/Adana Eyaleti
Nahiye-i Ayas 1890  Payas,Yarpuz,Cebel-i Bereket Sancağı/Adana Eyaleti
Nahiye-i Ayas 1906 Dörtyol Yarpuz/Cebel-i Bereket Sancağı/Adana Eyaleti
Nahiye-i Ayas 1907 Dörtyol,Erzin/Cebel-i Bereket Sancağı/Adana Eyaleti
Nahiye-i Ayas 1911 Dörtyol,Osmaniye/Cebel-i Bereket Sancağı/Adana Eyaleti
Yumurtalık Nahiye1926 Ceyhan,Cebel-i Beeket Vilayeti 
Yumurtalık Nahiye1933 Ceyhan,Adana Vilayeti
Yumurtalık Kaza1959 Adana,Adana Vilayeti
Yumurtalık Kaza1996 Adana,Adana Vilayeti(Büyük Şehir)
Yumurtalık Kaza 2013 Adana,Adana Vilayeti(Büyük Şehir)

Not:Kaynak gösterilmeden; kısmen ya da tamamen kullanılamaz.

5.10.2013
İsmail YİĞİT
Araştırmacı Yazar
yigitarastirmaci@hotmail.com
İsmail YİĞİT- Google+
İsmail YİĞİT "Derlemeler"-Youtube
İsmail YİĞİT -"Naturel Yaşam"-Youtube